ৰাজ্যিক প্ৰদূষণ নিয়ণ্ত্ৰণ বোৰ্ড, অসমৰ গুৱাহাটীৰ বামুণীমৈদামস্থিত মূখ্য কাৰ্যালয়ত বোৰ্ডৰ এটা কেন্দ্রীয় পৰীক্ষাগাৰ আছে ৷ আনহাতে , শিৱসাগৰ, শিলচৰ , তেজপুৰ আৰু বঙাইগাঁওৰ প্রাদেশিক কাৰ্যালয়ত চাৰিটা প্রাদেশিক পৰীক্ষাগাৰ আছে ৷ পৰৱেশ প্ৰদূষণ সম্পৰ্কীয় বিশ্লেষণ তথা নিয়মীয়া প্ৰদূষণ নিয়ণ্ত্ৰণ ব্যৱস্থাৰ লগতে এই বিষয়ক বৈজ্ঞানিক গৱেষণাৰ ববে প্রয়োজনীয় সা-সজুলি, মানৱ শক্তি আদি ইয়াত মজুত আছে ৷
এই কেন্দ্রীয় পৰীক্ষাগাৰটি মূলতঃ পাঁচটা ভাগত বিভক্ত- জল বিভাগ , ময়লা পানী বিভাগ , অণুজীৱ বিভাগ, জৈৱ পৰীক্ষণ তথা জৈৱচিনাক্তকৰণ আৰু বায়ু বিভাগ ৷ ভূমি ,পানী আৰু বায়ু প্রদূষণ কৰাব পৰা সম্ভাব্যপৰ সকলো উপাদান পৰীক্ষা কৰি চাব পৰাকৈ কিছুমান অত্যাধুনিক সজুলিৰে এই পৰীক্ষাগাৰটি সজোৱা হৈছে আৰু সকলোধৰণৰ সমস্যা ফঁহিয়াই চোৱাৰ ক্ষেত্রত বোৰ্ডে এই পৰীক্ষাগাৰটিৰ সহায় লয় ৷ উপলভ্য সজুলিৰ সহায়ত কি পদ্ধতিৰে কেন্দ্রীয় পৰীক্ষাগাৰত ধ্রুৱক সমূহৰ বিশ্লেষণ কৰা হয়, তাৰ এখন তালিকা তলত দিয়া হ'ল:
| ক্রমিক নং | ধ্রুৱক | পদ্ধতি |
|---|---|---|
| ১ | ৰং | দৃশ্যমান তুলনাত্মক পদ্ধতি (কেৱল পেয় পানীৰ বাবে ) |
| ২ | পৰিবাহিতা | পৰিবাহিতা মিটাৰ |
| ৩ | pH ভেলু | pH মিটাৰ |
| ৪ | চাচপেণ্ডেড কঠিন পদাৰ্থ | ছালৰ ফিল্টাৰ যন্ত্রপাতি (মিলিপোৰ ভেকুৱাম ফিল্টাৰেশ্যন যন্ত্রপাছালৰ ফিল্টাৰ যন্ত্রপাতি তি ) |
| ৫ | চেটেলেবল কঠিন পদাৰ্থ | ইম্ফোফ কনচেনট্রেচন : ভলিউমৰ দ্বাৰা (mg/L) |
| ৬ | চ্লাড্জ ভলিউম ইনডেক্স | ইম্ফোফ কনচেনট্রেচন : ইম্ফোফ কনচেনট্রেচন বা গুচ্ছ ক্রুচিবল |
| ৭ | সৰ্বমুঠ ভলিউম ইনডেক্স | গ্রেভিমেট্রিক |
| ৮ | তাপমান | থাৰ্মোমিটাৰ |
| ৯ | অস্বচ্ছতা | নেফেল'মেট্রিক |
| ক্রমিক নং | ধ্রুৱক | পদ্ধতি |
| ১ | অম্লতা | ক. ইলেকট্র'মেট্রিক/ প'টেনছ'মেট্রিক টাইট্রেশ্বন খ. কালাৰ ইণ্ডিকেটৰ টাইট্রেশ্বন |
| ২ | ক্ষাৰতা | ক. ইলেকট্র'মেট্রিক/ প'টেনছ'মেট্রিক টাইট্রেশ্বন খ. কালাৰ ইণ্ডিকেটৰ টাইট্রেশ্বন |
| ৩ | এম'নিকেল নাইট্রিজেন | ক. পাতনৰ পাছত কালাৰিমেট্রিক (নেছেলৰিজাইজেশ্বন খ. পাতনৰ পাছত টিট্রিমেট্রিক প্রক্রিয়া গ. পাতনৰ পাছত আয়'ন চিলেক্টিভ প্রক্রিয়া |
| ৪ | আৰ্ছেনিক | চিলভাৰ ডিথিল ডিথিঅ'কাৰ্ব'নেট |
| ৫ | বৰণ | UV-VIS স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ৬ | কাৰ্বণ ডাই অক্সাইড | টিট্রিমেট্রিক |
| ৭ | কেডমিয়াম | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ৮ | ৰাসায়নিক অক্সিজেন চাহিদা | ডাইক্র'মেট ৰিফ্লাক্স |
| ৯ | জৈৱৰাসায়নিক অক্সিজেন চাহিদা | ২৭ ডিগ্রী চেলছিয়াছ উষ্ণতাত তিনি দিনৰ বাবে BOD ৷ |
| ১০ | ক্ল'ৰাইড | টিট্রিমেট্রিক (আৰ্জেন্ট'মেট্রিক বা মাৰকিউৰিক নাইট্র্রেট) |
| ১১ | ক্ল'ৰাইড ৰেচিডুৱেল | টিট্রিমেট্রিক |
| ১২ | কেলছিয়াম | টিট্রিমেট্রিক (EDTA) |
| ১৩ | ক্র'মিয়াম | ক. এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ (সৰ্বমুঠ) খ. কালাৰ'মেট্রিক (ডাইফেনিলকাৰ্বাজাইড),(হেক্সাভেলেণ্ট, ট্রাইভেলেণ্ট আৰু সৰ্বমুঠ) |
| ১৪ | কপাৰ | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ১৫ | দ্রৱীভূত অক্সিজেন | ৱিংকলাৰ টিট্রিমেট্রিক-এজাইড মোডিফিকেশ্বন(ল'ড' মেট্রিক)মেট্রিক |
| ১৬ | ফ্ল'ৰাইড | ক. পাতনৰ পাছত কালাৰিমেট্রিক (SPDNS) খ. পাতনৰ পাছত ফ্ল'ৰাইড চিলেক্টিভ ইলেকট্র'ড |
| ১৭ | সৰ্বমুঠ কঠিনতা | টিট্রিমেট্রিক (EDTA) |
| ১৮ | আয়'ডিন | কালাৰ'মেট্রিক (লিউচ ক্রিষ্টেল ভায়োলেট অৱ কেটেলিটিক ৰিডাক্সন) |
| ১৯ | লো | কালাৰ'মেট্রিক (ফেনানন্থ্রোলিন) |
| ২০ | লিড | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ২১ | মেংগানিজ | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ (সৰ্বমুঠ) |
| ২২ | মেগনেছিয়াম | পাৰ্থ্ক্যৰ দ্বাৰা (সৰ্বমুঠ কঠিনতা আৰু টিট্রিমেট্রিকেলি লাভ কৰা কেলছিয়ামৰ পাৰ্থ্ক্য ) |
| ২৩ | পাৰা | শিখাবিহীন(শীতল বাষ্প)এট'মিক এবজৰ্পশ্বন (পাৰা এনালাইজাৰ) |
| ২৪ | নিকেল | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ২৫ | নাইট্রাইট নাইট্র'জেন | কালাৰ'মেট্রিক (ডায়েয'টাইজেশ্বন) |
| ২৬ | নাইট্রেট নাইট্র'জেন | কালাৰ'মেট্রিক |
| ২৭ | তেল আৰু গ্ৰীজ | গ্রেভিমেট্রিক (সাধাৰণ এক্সট্রেকছন) |
| ২৮ | ফছফেট | ক. অৰ্থফছফেট (প্রিট্রিটমেন্টৰ পাছত কালাৰ'মেট্রিক (ষ্টেনাউছ- ক্ল'ৰাইড বা ভেনেডিয়াম মলিবডেট) খ. পলিফছফেটট –ও- গ. সৰ্বমুঠ–ও- |
| ২৯ | ফেন'লছ | পাতনৰ কালাৰ'মেট্রিক (৪-এমিন'এন্টিপিৰিণ)বা (ক্লোৰ'ফৰ্ম এক্সট্রেকছন) |
| ৩০ | পটেছিয়াম | ফ্লেইম ফ'ট'মিটাৰ |
| ৩১ | ছিলিকা | কালাৰ'মেট্রিক (হিটাৰ'পলি ব্লু বা মলিবড'ছিলিকেট) |
| ৩২ | ছডিয়াম | ফ্লেইম ফ'ট'মিটাৰ |
| ৩৩ | ছালফাইট | টিট্রিমেট্রিক (ইড'মেট্রিক) |
| ৩৪ | ছালফেট | টুৰ্বিডিমেট্রিক |
| ৩৫ | জিংক | এট'মিক এবজৰ্পশ্বন স্পেক্ট্র'ফ'ট'মিটাৰ |
| ক্রমিক নং | ধ্রুৱক | পদ্ধতি |
|---|---|---|
| ১ | ট'টেল ক'লিফৰ্ম | মাল্টিপল টিউব ডিলিউশ্বন পদ্ধতি |
| ২ | ফেকেল ক'লিফৰ্ম | মাল্টিপল টিউব ডিলিউশ্বন পদ্ধতি |
আমাৰ চৌপাশৰ পৰিৱেশত হৈ থকা পৰিৱৰ্ত্ত্ণ চিনাক্ত্ কৰাৰ বাবে জীৱৰ সহায় লোৱাকে জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণ বোলে ৷সাম্প্র্তিক সময়ত পৰিৱেশৰ স্থিতি জনাৰ ক্ষেত্র্ত জৈৱ-আহৰণ তথা জৈৱিক প্র্ভাৱ, খুবেই বিশ্বাসযোগ্য্ আৰু ফলপ্র্সু বুলি চিহ্নিত হৈছে ৷জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণৰ গোটেই প্ৰ্ক্ৰিয়াটো কমখৰচী, যুক্তিযুক্ত্ আৰু পৰিৱেশৰ সঘন পৰিৱৰ্ত্ত্ণক লৈ খুবেই সংবেনশীল ৷
এতিয়ালৈকে জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণৰ বাবে প্রাকৃতিক আৰু কৃত্রিম নিম্ন্স্থ্ স্ত্ৰ উভয় পদ্ধতিয়েই ব্য্ৱহাৰ কৰি অহা হৈছে । প্ৰদূষণ নিয়ণ্ত্ৰণ বোৰ্ড, অসমে ভাৰতৰ ৰাষ্ট্রীয় জলজ নদী শৃংখলা পৰ্যবেক্ষণ কাৰ্য্সূচীৰ অধীনত পানীৰ সাধাৰণ গুণাগুণ নিৰূপনৰ বাবে ইতিমধ্যে জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণ আৰম্ভ্ কৰি দিছে ৷ইয়াৰ বাহিৰেও, CPCBৰ নেত্তৃত্ত্ত জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণৰ আৰু কেটামান প্র্কল্প্ জৈৱ-পৰ্যবেক্ষণ পৰীক্ষাগাৰত অব্যাহত আছে ৷ এতিয়ালৈ অধ্য্য়ন কৰা ধ্রুৱকৰ তালিকাখন তলত দিয়া ধৰণৰ:
| ক্রমিক নং | ধ্রুৱক | পদ্ধতি |
|---|---|---|
| ১ | চেপ্রোবেটিক ইনডেক্স্ | প্রাকৃতিক নিম্ন্স্থ্ স্ত্ৰ -কৃত্রিম নিম্ন্স্থ্ স্ত্ৰ |
| ২ | ডাইভাৰচিটি ইনডেক্স্ | -ও- |
| ৩ | P/R অনুপাত | -ও- |
জৈৱ –গৱেষণাগাৰত নাৰ্ছিং হোমৰ নমুনা বোৰ বিশ্লেষণ কৰি তাত হোৱা প্র্দূষণৰ মাত্রা পৰীক্ষা কৰি চোৱা হয়৷ প্রবাহত মাছ এৰি দিয়াৰ পাছত কিমান সময় জীয়াই থাকে সেয়া গণনা কৰি এই পৰীক্ষা কৰা হয় ৷ইয়াত প্রয়োগ কৰা পদ্ধতিটো হ'ল লেথেল কনছেন্ট্রেছন (L/C 50) ৷
| ক্রমিক নং | ধ্রুৱক | পদ্ধতি |
|---|---|---|
| ১ | এনওএক্স্ | ছডিয়াম আৰ্ছেনাইট পদ্ধতি |
| ২ | এছপিএম | হাই ভলিউম পদ্ধতি |
| ৩ | এছও২ | মোডিফাইড ৱেষ্ট্ আৰু গেক পদ্ধতি |
| ৪ | ছিও | আইআৰ স্পেক্ট্রোস্কোপি পদ্ধতি |
| ৫ | এন এইছ৩ | ৰাসয়নিক |
| ৬ | গতি | ফ্লু গেছ মনিটৰ |
| মাইক্রোমেটেওৰ'ল'জিকেল | ||
| ৭ | বায়ুৰ গতি | এনিম'মিাৰ |
| ৮ | উষ্ণ্তা | থাৰ্মোমিটাৰ |
| ভেহিকুলাৰএমিছন | ||
| ৯ | কাৰ্ব্ণ ম'ন'ক্সাইড | এনডিআইআৰ স্পেক্ট্রোস্কোপি পদ্ধতি |
বোৰ্ড্ৰ শিৱসাগৰ, শিলচৰ, তেজপুৰ আৰু বঙাইগাঁওস্থিত প্রাদেশিক কাৰ্যালয় চাৰিটাত চাৰিটা প্রাদেশিক পৰীক্ষাগাৰ আছে ৷ এই কাৰ্যালয়সমূহৰ আওটাত থকা অঞ্চলবোৰৰ পৰিৱেশ প্ৰদূষণ সম্পৰ্কীয় বিশ্লেষণ ব্যৱস্থাৰ বাবে প্রয়োজনীয় সা-সজুলি, মানৱ শক্তি আদি ইয়াত মজুত আছে ৷
